struka(e): biokemija

ugljikohidrati, velika skupina prirodnih spojeva koji se sastoje od ugljika, vodika i kisika (doslovce su »hidrati ugljika«), opće formule (CH2O)n. Ugljikohidrati uključuju jednostavne šećere ili monosaharide (npr. glukozu, fruktozu), oligosaharide (ponajprije disaharide, npr. saharozu, laktozu) i polisaharide (npr. glikogen, škrob, celulozu) (→ polisaharidi; šećeri). Svi složeni ugljikohidrati građeni su od jednostavnih monosaharidnih jedinica. U prirodi ugljikohidrati nastaju u biljkama i fotosintetskim mikroorganizmima iz ugljikova dioksida i vode procesom → fotosinteze. Izravni je proizvod fotosinteze monosaharid glukoza, koja se dalje prevodi u druge šećere ili se polimerizira. Ugljikohidrati su glavno metaboličko gorivo u biljaka, životinja i čovjeka; biljke ih mogu sintetizirati, a životinje i čovjek ih moraju unijeti hranom. Zbog toga su ugljikohidrati bitan dio ljudske prehrane; samo manji dio potrebe za glukozom čovjek može nadoknaditi iz neugljikohidratnih izvora (→ glukoneogeneza). Polimerni se ugljikohidrati (škrob, glikogen) prije daljnje metaboličke razgradnje procesom → glikolize moraju enzimski depolimerizirati u glukozu. I celuloza, najrašireniji organski spoj na Zemlji, polimer je glukoze; glavni je sastojak staničnih stijenki biljaka i osnovni sastojak mnogih industrijskih proizvoda: papira, kartona, vate, ljepenke i dr. Enzimi sisavaca ne mogu ju hidrolizirati, ali to mogu enzimi nekih bakterija koje žive u probavnom sustavu preživača.

Ugljikohidrati su najčešće molekule u prirodi. Njihova je uporaba vezana uz razvoj civilizacije (drvene kuće, brodovi, namještaj, papir, ogrjev); i danas su nezamjenljiv izvor materijala u prehrambenoj, farmaceutskoj i drvnoj industriji.

Citiranje:

ugljikohidrati. Hrvatska enciklopedija, mrežno izdanje. Leksikografski zavod Miroslav Krleža, 2013. – 2024. Pristupljeno 11.10.2024. <https://www.enciklopedija.hr/clanak/ugljikohidrati>.