uzvišeno, estetička kategorija, isprva jedan od retoričkih stilova. Pojam zahvaljuje utjecaj i recepciju u povijesti estetike Longinovu retoričkomu traktatu O uzvišenome iz I. st., sačuvanom u fragmentima. Tu se uzvišeno poistovjećuje sa stilskom veličinom u govorništvu koje izaziva divljenje i zanos te ima književno-kritičke i strukturalne konotacije. Kao dio retorike, stilistike i poetike, ideja uzvišenoga javlja se u višeznačnim definicijama i konotacijama, od antičke grčke i helenističko-rimske tradicije (Platon, Aristotel, stoicizam, Ciceron, Horacije, Kvintilijan) do razdoblja kršćanstva i srednjovjekovne estetike (Dante), gdje se ističe interes za uzvišeno ponajprije kao prostora vjere i duhovnosti, kao kozmičko-religiozne ideje, s težnjom da se prevlada suprotnost lijepo–uzvišeno (Augustin). Uzvišeno je jedna od središnjih tema kasnorenesansnih poetičko-retoričkih djela kao i manirističko-barokne poetike, a vezuje se uz pojmove čudesnoga i fantastičnoga u umjetnosti (ali i uz poimanje veličine u prirodi), koji transcendiraju granice običnoga iskustva i opažanja. Kod predstavnika empirističko-senzualističke estetike i moralno-mističkih struja uzvišeno zauzima viši stupanj od ljepote. Estetika klasičnoga njemačkog idealizma pojam uzvišenoga usko povezuje s idejom ljudskoga uma (J. G. Herder, F. Schiller, I. Kant, F. W. J. Schelling, G. W. F. Hegel). Filozofski najznačajniji prilog povijesti uzvišenoga Kantova je analitika uzvišenoga u okviru njegove podjele estetičkih sudova. Za Kanta uzvišeno zadobiva najviši domet estetičke rasudne moći i povezano je s kvantitativnim zadovoljstvom; moć prosuđivanja uzvišenoga sastoji se u prikazu umskoga pojma, ideje beskonačnosti i moraliteta. Za romantizam uzvišeno je uz ironiju najviša estetska kategorija, obilježje umjetnikove genijalnosti, ali i proročkoga, religioznoga pa i političkog osjećaja. Uzvišeno izaziva subjektivni i psihološki osjećaj patosa, straha, mraka i dubina, uključujući ideju beskonačnosti u umjetničkim vizijama imaginarnih svjetova (E. Young, W. Blake, A. Bocklin). N. Hartmann poduzima strukturalnu analizu uzvišenoga, raspravljajući o njegovoj formi, unutarnjim slojevima i graničnim pitanjima, te o dinamizmu duševnoga života kao nositeljima uzvišenoga u estetičkim predmetima. Kao inspiraciji i načinu umjetničkoga senzibiliteta, J.-F. Lyotard pridaje uzvišenomu značajno mjesto. Uzvišeno međutim postaje emocionalni izraz sukoba dvaju njegovih konstitutivnih elemenata, osjetilnosti i pojma, koji iz nemogućnosti prikaza neizrecivoga vodi konačno do apsolutne šutnje. Lyotard ipak budućnost estetike vidi u pomirenju tih dvaju elemenata.
